Kraliçenin Osmanlı'dan yardım talebi ve...

[tarihogretmeni]

"Geçtiğimiz hafta İngiliz basını 'Kraliçeyi Türkler mi kurtardı' haberiyle hop oturdu hop kalktı. İngiliz Parlamentosu İnsan Hakları Komisyonu Başkanı..."

Kraliçe'yi kim kurtardı?

İspanya tehdidi karşısında 3. Murat'tan yardım isteyen İngiltere Kraliçesi 1. Elizabeth, Osmanlı donanmasının Akdeniz'e açılması üzerine İspanyol donanmasının ikiye bölünmesiyle soluk aldı...

Geçtiğimiz hafta İngiliz basını 'Kraliçeyi Türkler mi kurtardı' haberiyle hop oturdu hop kalktı. İngiliz Parlamentosu İnsan Hakları Komisyonu Başkanı Trevor Philip'in tarih kitaplarındaki yanlışların düzeltilmesinden söz ederken 1588'de İngiltere Kraliçesi 1. Elizabeth'i İspanyol tehdidinden Osmanlı Devleti'nin kurtardığını söylemesiyle başladı ve tartışma büyüdü.

Trevor Philip'i haklı bulanlar, "Böyle bir mektubun yazılması Osmanlı'nın yardım ettiği manasına gelmez" diyerek karşı çıkanlar oldu.

Nedir işin aslı diye bakıldığında görünen şu:

Osmanlı İmparatorluğu'nun kıta Avrupasında askeri varlığını hissettirmesiyle aynı dönemde Osmanlı-İspanyol rekabeti başladı aslında. İspanya Katolik Hıristiyanlığın hamisi, Osmanlı İslam hilafetinin merkeziydi. Ayrıca Şarlken'in tahta geçmesiyle bütün Avrupa'nın hâkimi mevkiine yükselmişti. Şarlken Papa'nın 'Kutsal Roma Germen İmparatoru' ilan ettiği insandı ve akrabalıkları dolayısıyla Alman İmparatoru olarak tahta geçtiğinde aynı zamanda İspanya, Kastilya, Aragon, Napoli, Sicilya, Hollanda, Belçika kralıydı. Ve kontrol ettiği büyük güçle Müslüman Osmanlı karşısında Hıristiyanlığın tek hamisiydi.

Sadece İslam karşısında değil Protestanlık karşısında da Roma kilisesi sırtını İspanya'ya dayıyordu.

16. yüzyılda sadece Avrupa'da değil Kuzey Afrika'da da karşı karşıyaydı Osmanlı'yla İspanya. 1571'de İnebahtı yenilgisi hariç İspanya'nın burnunun dibindeki bu coğrafyada hâkimiyet kurmasını engelleyen tek güç Osmanlıydı. İspanya kara savaşında yenemediği Osmanlı'yı denizde Akdeniz'de zorlarken diğer taraftan Osmanlı'yı doğuda meşgul etmek için İran'la temasa geçmiş Şah Abbas'la ittifak yapmıştı. Tarihsel olarak önceki yüzyıllarda da Osmanlı baskısı karşısında batıda müttefik arayışına

giren ve her seferinde Almanya'yla birlikte hareket eden İran'ın tereddütsüz evet dediği bir anlaşmaydı bu.

Söz konusu döneme damgasını vuran bir diğer olay ekonomik gelişmelerdi kuşkusuz. 16. yüzyılın sonu diğer ülkeler gibi Osmanlı'ya da İspanyol gümüşünün aktığı dönemdir. Ve bunu meydana getirdiği pahalılık yani enflasyon baskısı İstanbul'un en büyük sıkıntılarından biridir.

Elbette bütün bu gelişmelerin güç kattığı İspanya'nın tek derdi değildi Osmanlı. Afrika'da ve Amerika kıtasına uzanan yolda rakip gördüğü İngiltere'yi yenik çıktığı 'Yüzyıl Savaşları' diye bilinen bir dizi savaşın ardından kendini toparlayıp yeniden güç haline gelmeden kontrol altıba almak istiyordu İspanya. Katolik inancından kopan Protestan Anglikan Kilisesi'nin varlığı bu talebin gerekçesi, bahanesiydi sadece.

Armada yenilgisi

Ara ara kesintiye uğrasa da 1527'den 1598'e kadar devam eden İspanya- İngiltere savaşlarının en şiddetlisi 'Armada Yenilgisi' diye bilinen ve 1588'de yaşanan deniz savaşıydı kuşkusuz. İspanya Kralı 2. Philip İngiltere Kraliçesi 1. Elizabeth'in kayınbiraderi olmasına aldırmaksızın 30 bin kişilik bir orduyu 130 gemiyle İngiltere'ye göndermek için plan yapmaya başladı. 2. Philip sefere kumanda etmesi için kumandan ararken İngiltere kraliçesinin elçisi Topkapı Sarayı'nda 3. Murad'ın sadrazamı Siyayuş Paşa'nın yanındaydı. Londra'dan gelen elçi Kraliçe'nin mektubunu getiriyordu ve İspanya karşısında Osmanlı devletiyle ittifak teklif ediyordu. 3. Murat'ın bu talebe verdiği cevapta Osmanlı donanmasının Akdeniz'e açılması için emir verildiği ifade edildikten sonra padişahın meydana gelen gelişmelerden haberdar olma arzusunun ifade edildiği biliniyor: "Siz bana itaat ve boyun eğmekte sebat gösterip, o taraflarda bildiğiniz ve öğrendiklerinizi arz etmekten geri kalmayasınız."

Nitekim 28 Mayıs 1588'de İspanyol donanması İngiltere seferi için denize açıldığında ağır topların bulunduğu gemilerin önemli bir kısmı Akdeniz'de muhtemel bir Osmanlı saldırısını önlemek için ayrılmıştı. 2. Philip yine de galebe çalacağı ümidindeydi.

Kötü hava şartlarının hızını yavaşlatmasıyla Armada ilk kez ancak 27 Temmuz'da The Lizard yarımadası açıklarında gözlendi. İngiltere'nin güney kıyısı boyunca dizili, sinyal ateşinden oluşan uyarı sistemi sayesinde haber iki gün içinde Londra'ya ulaştı. Armada güney sahilini kendisini İngiliz filosunun 55 gemisinin beklediği Plymouth'a kadar izlendi. Düz bir çizgi şeklinde formasyon oluşturan İngilizler Armada'nın peşine takılarak rüzgâr sayesinde stratejik manevra avantajı elde ettiler. Gelişmeleri sonraki haftalarda Eddystone ve Portland açıklarında sonuçlanamayan iki çarpışma takip etti. İspanyollar geride kaza sonucu harap olan iki gemi enkazı bıraktı. Armada, Parma'nın ordusundan haber beklemek için Wight Adası açıklarında geçici bir üs kurma olanağı elde etti. Bunu mutlaka engellemek için İngilizler dört kola ayrılarak saldırıya geçince Armada akıntı yüzünden kayalara oturma tehlikesiyle yüz yüze geldi. Sonuçta bu ünlü savaş İspanyol filosunun geri dönmez zorunda kalmasıyla neticelendi. İspanya Kralı 2. Philip hedefe ulaşamamış olunmasını Osmanlı tehdidi dolayısıyla Akdeniz'de tutmak zorunda kaldığı filonun eksikliğine bağlıyordu. Yavaş hareket eden, kısa mesafelerde netice alacak çapta küçük toplarla donatılmış gemilerle harekâtı yapmaya kalkmanın neticesiydi bu...

Gerçi sonraki yıllarda denizlerede İspanya hâkimiyetinin kurulmasını engellemedi 'Armada Savaşı' ama İngiltere tahtını kurtarmasının yanında Londra'yla İstanbul'a yakınlaştırdı. İngiltere 18. yüzyıla kadar Osmanlı devletine doğudaki güvenilir müttefiki olarak bakma eğilimine girdi.

İran'a gelince; İspanya'yla yaptığı ittifakın neticesi olarak Osmanlı'nın dikkatini Akdeniz'den ve Avrupa'dan doğuya çevirmeye çalışan İran'ın Anadolu ve Kafkaslarda başladığı harekât İran'ın ağır yenilgisiyle sonuçlandı. Öyle ki Şah Abbas barış talebiyle İstanbul'a gönderdiği oğlu ve veliahtı Mirza'nın verdiği sözü tutacağının delili olarak rehine statüsüyle tutulmasını teklif etme noktasına geldi.

Avni Özgürel